Plantaardig eten: maak het uitproberen makkelijk
Eten verbindt ons op unieke wijze. Aan de eettafel worden culturen gedeeld, verhalen verteld en herinneringen gecreëerd. Het is niet alleen de noodzaak van voeding die ons samenbrengt; er zit veel meer achter. Praten over eten raakt iets fundamenteels, zeker wanneer het over actuele thema’s gaat. Dat merkte ook het team Aantrekkelijk Vegetarisch tijdens hun experimenten voor de pilot verduurzaming CAO Rijk. Het doel van hun deelname is om rijksambtenaren op een laagdrempelige manier te stimuleren vaker veganistisch te eten. Dit kan onder meer door een diverser aanbod in de bedrijfskantines én door een kostenvergoeding vast te leggen in het Individueel Keuzebudget (IKB). Hoe zij aan het werk gingen met dit uitdagende en gevoelige onderwerp, lees je in dit artikel.
“Volgens mij zijn wij het enige groepje dat grotendeels intact is gebleven tot aan de Demo Dag op 4 oktober vorig jaar”, beseft Robert Heijbroek trots. Hij werkt als senior adviseur bedrijfsvoering bij de Inspectie van het Onderwijs. Samen met Sander van Welsem, strateeg bij Rijkswaterstaat (RWS), stapte Robert naar voren om over hun ideeën voor een duurzamere cao te vertellen. Naast deze heren bestond het experimentteam Aantrekkelijk Vegetarisch uit Dorien Hoefer van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW), Esther van Nes van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), Jan ten Cate van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en Mariëlle van der Beek van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Een divers team, en dat werkte goed. “We hebben geluk gehad met ons team”, vertelt Sander. “Iedereen bleef tot het einde toe gemotiveerd, waardoor we veel experimenten hebben kunnen doen.”
“De zuivelindustrie is zo’n enorme vervuiler, dat de stap naar volledig plantaardig eten een ongekend verschil maakt.”
Maaltijdboxen, mock-ups en weekmenu’s
De cao of arbeidsvoorwaarden zijn in de eerste fase van de pilot verduurzaming CAO Rijk breed opgevat. Het gaat om waar je als werknemer allemaal mee in aanraking komt. Van het aanbod van opleidingen tot mobiliteit en ICT. Of dus het eten in de bedrijfskantine of tijdens bijeenkomsten. Een van de experimenten van dit team was de Duurzame Maaltijdbox. Sander legt uit: “Met de maaltijdbox richtten we ons bewust niet op eten op kantoor, simpelweg omdat dat steeds minder gebeurt door hybride werkmogelijkheden én omdat met een maaltijdbox direct de huisgenoten of gezinsleden worden betrokken bij het gerecht. Op die manier bereikten we dus meer mensen. Daarnaast kozen we voor volledig plantaardige gerechten, omdat uit onderzoek bleek dat dat significant meer impact heeft dan enkel vegetarisch eten.” Hoe verliep dit experiment dan precies? “We plaatsten een oproep op het intranet, waar ruim 400 reacties op kwamen”, vertelt Robert. “Daarvan hebben 100 mensen in dezelfde week een maaltijdbox thuisgekregen. Die maaltijdboxen bevatten recepten en alle daarvoor benodigde veganistische ingrediënten. Later hebben we aan de deelnemers gevraagd wat ze van de maaltijdbox vonden, en of ze bijvoorbeeld toch niet liever vlees of zuivel hadden toegevoegd. Dat was gelukkig niet zo! De reacties waren erg positief. Voor veel deelnemers was het een aangename kennismaking met plantaardig eten, het merendeel was positief verrast.”
Naast de maaltijdboxen ontwikkelde het team ook een ‘mock-up’-website (een klikbaar visueel model van de website), waarop mensen hun voorkeuren konden aangeven binnen een gevarieerd duurzaam voedselaanbod. “Daaruit bleek dat men eerder kiest voor een vegetarische optie dan voor veganistisch eten en dat men liever een box ontvangt voor het avondeten dan voor de lunch”, vertelt Sander. Robert gaat verder: “In een ander experiment deelden we 100 tasjes met ingrediënten uit voor een simpel plantaardig shoarmagerecht. Deze pakketjes verdeelden we over de kantoren van de Inspectie van het Onderwijs, Rijkswaterstaat en RVO. Die waren echt binnen no-time op.” Sander beaamt dat volmondig: “Een conclusie die we uit dit experiment trokken, is dat de bereidheid van collega’s om iets nieuws te proberen een stuk groter wordt als je het makkelijk maakt.”
Dat geldt ook voor het laatste experiment dat Sander en Robert noemen: een duurzamer aanbod in de bedrijfskantines van het Rijk. De ‘proeftuin’ werd de bedrijfskantine van het ministerie van OCW. Sander: “Bij RWS is alles al vega, maar bij OCW nog niet. Samen met de cateraar hebben we gekeken wat het verschil was wanneer we een veganistisch gerecht toevoegden aan het aanbod; eerst een week zonder promotie, daarna een week mét promotie (en gratis), en vervolgens weer zonder.” Er was een lichte stijging in de verkoop merkbaar. “Maar de grootste winst”, voegt Robert toe, “zat ‘m volgens ons vooral in het gebleken enthousiasme van de verschillende cateraars die we hebben benaderd. Zij vinden het ontzettend leuk om meer te experimenteren met hun aanbod en hebben bovendien vaak veel meer te bieden dan in de contracten staat. Daar liggen dus mogelijkheden!”
Fase twee van de pilot
”De rode draad door onze experimenten was de lage drempel voor collega’s om mee te doen. Dat bevestigde voor ons keer op keer dat wanneer het makkelijk is om te proberen, mensen best openstaan voor nieuwe dingen”, vertelt Sander. “De succesvolle experimenten laten zien dat het stimuleren van duurzame voeding via de cao goed kan werken.” Hoe zou het idee er concreet uit kunnen zien in de nieuwe cao? “Een component binnen het IKB dat het mogelijk maakt om duurzame en gezonde maaltijdboxen aan te schaffen met een vast bedrag per maand, zou een optie zijn. Daarnaast pleiten we voor nieuwe afspraken met cateraars waarin hun duurzame aanbod beter wordt benut en er op alle werklocaties sprake is van een gevarieerd, duurzaam en gezond aanbod.” De afspraken met cateraars lopen echter niet via de cao, maar via de Rijksbedrijfsvoering. In fase twee van de pilot zijn de door het team opgehaalde inzichten gedeeld met collega’s uit de bedrijfsvoering. Zowel om de opties in het IKB te verkennen als om de mogelijkheid te bekijken voor een pilot in samenwerking met de rijksbrede inkoopcategorie consumptieve dienstverlening.
“Om met zoveel vrijheid en budget onze ideeën uit te proberen in een volledig gefaciliteerd traject, is een unieke kans geweest om iets goeds bij te dragen aan de nieuwe, duurzame cao.”
Een samenwerking die inspireert
Wanneer wordt gevraagd hoe beide mannen terugkijken op hun deelname aan de pilot, reageren ze uitdrukkelijk positief. “De rijksbrede samenwerking heeft geholpen om onze ideeën te kunnen uitproberen. Doordat iedereen verschillende expertises heeft, konden we de taken uitstekend verdelen. En samenwerken met mensen die je normaal nooit tegenkomt, inspireert en verrijkt”, zegt Robert. Sander gaat verder: ”Daarnaast was de ondersteuning van het organiserende kernteam en de door hen betrokken experts waardevol. Zo hadden we bijvoorbeeld binnen no-time een mock-up-website klaar, door een perfecte combinatie van de juiste hulpmiddelen en eigen inzet. Om met zoveel vrijheid en budget onze ideeën uit te proberen in een volledig gefaciliteerd traject, is een unieke kans geweest om iets bij te dragen aan de nieuwe, duurzame cao.”
Lekker én vegan? Het kan!
De deelname van het team Aantrekkelijk Vegetarisch aan de pilot verduurzaming CAO Rijk heeft niet alleen collega’s geïnspireerd. Ook Sander en Robert nemen inzichten mee uit de pilot. Robert vertelt: “Ons team bevat enkele fervente veganisten. Dat motiveerde ons om de impact te vergelijken tussen mensen die alleen geen vlees eten (vegetariërs) en mensen die geen enkel dierlijk product eten (veganisten). Uit onderzoek blijkt dat vegetarisme op het gebied van dierenwelzijn veel doet, maar weinig op het gebied van de ecologische voetafdruk. De zuivelindustrie is zo’n enorme vervuiler, dat de stap naar volledig plantaardig eten een ongekend verschil maakt. In sommige situaties is een stukje kip zelfs minder vervuilend dan een stukje kaas. Dat was voor mij wel een eye-opener, die ik ook mee naar huis heb genomen. Ik eet nu meer vegan, wat goed bevalt. Door een beetje te spelen met structuren kun je een prima gerecht maken dat goed en gevarieerd smaakt en voldoende vult! De week zonder vlees en zuivel die momenteel plaatsvindt, is overigens een mooi moment om het zelf eens uit te proberen.”
Sander vertelt over een andere ervaring: “Uit de reacties van mensen op onze experimenten kon ik opmaken dat het praten over eten iets heel fundamenteels raakt. Op dit gebied ervaren mensen al snel dat hen iets wordt opgelegd en dat hun keuzevrijheid wordt ingeperkt. Dat roept allerlei negatieve emoties op, waar we voorzichtig mee moeten omgaan. Tegelijkertijd kan er met iets alledaags als voedsel een enorme invloed worden uitgeoefend. Het is dus een kwetsbaar evenwicht, maar wel een proces waarin je stappen moeten durven maken.” Zijn advies blijft dan ook: “Houd het simpel en het werkt!”