De harten van mensen mobiliseren
De overheid zou kunst en cultuur meer moeten gebruiken als communicatiemiddel om maatschappelijke transities zoals verduurzaming aan te jagen. Dat stelt Adrie Huissoon, adviseur Duurzame Bedrijfsvoering, die na tien jaar bij de afdeling Duurzaamheid en Huisvesting van Financiën en Integrale Bedrijfsvoering (FIB) met pensioen gaat. Hoe heeft hij kunst gebruikt om mensen aan te zetten tot verandering? En welke tip heeft hij voor collega’s die dit ook willen doen?
“Kunst en cultuur zijn fantastische communicatiemiddelen omdat het mensen op gevoelsniveau aanspreekt”, opent Adrie. “Sterker nog, het wordt al eeuwenlang gebruikt in maatschappelijke transities, revoluties en verzetsbewegingen. Dans, spoken word, schilderkunst, fotografie en bovenal muziek spelen een belangrijke rol bij maatschappelijke veranderingen. Denk aan het nummer Bella, Ciao, een Italiaans lied dat in de 19e eeuw werd gezongen door landarbeidsters en tijdens de Tweede Wereldoorlog werd omarmd door de partizanen. Denk aan Víctor Jara, die met zijn liederen de verkiezing van Salvador Allende als president van Chili mede mogelijk maakte; denk aan Bob Dylan die de counterculture in de VS van de jaren ’60 een ziel gaf met The Times They Are A-Changin’.”
Mensen raken
Die kunstvormen zouden overheden ook meer kunnen inzetten, vindt Adrie. “Artiesten kunnen mensen raken, op een andere manier dan dat wij dat als ambtenaren kunnen. Ministeries werken aan nota’s - intern met elkaar afgestemde teksten - die vaak ‘hoog over’ gaan. Daarmee bereiken ze maar een klein deel van de samenleving; ze bereiken het hoofd. Terwijl juist vooral het hart aangesproken moet worden om verandering teweeg te brengen. Daarvoor is kunst brandstof.”
Van de vele artiesten die Nederland rijk is, maakt de overheid nauwelijks gebruik als het gaat om hun boodschap over te brengen. Zonde, vindt Adrie. “Artiesten zijn benaderbaar, makkelijk in te schakelen en ter wille om hun zienswijze te laten zien en horen. En ja, natuurlijk moet je ze gewoon goed betalen. Dat doe je voor een Berenschotrapport ook! Kunst als communicatiemiddel voor maatschappelijke transities; het zou een onderdeel moeten zijn van de visie van ieder ministerie.”
Film kijken tijdens de Nationale Klimaatweek
Van 30 oktober tot en met 5 november 2023 is het de Nationale Klimaatweek. Denk Doe Duurzaam en andere rijksoverheden organiseren dan het filmfestival Kijk Klimaat. Op verschillende Rijksoverheidslocaties zijn films te bekijken die duurzaamheid en de klimaatproblematiek onder de aandacht brengen, om zo kennis te delen en het gesprek over het onderwerp aan te gaan.
Alle manieren nodig om aan te zetten tot verandering
Als adviseur maakte Adrie al vaker gebruik van kunst om een boodschap over te brengen. Bijvoorbeeld met de organisatie van PlanetJams, een sessie tijdens Earth Day waarbij artiesten hun mening en zienswijze lieten horen en zien over klimaatverandering ten overstaan van een talrijk publiek uit diverse overheden. “Inspirerend, verenigend. In november wordt dit herhaald in samenwerking met de Jonge Klimaatbeweging.“ Bekijk hier de aftermovie
Een ander voorbeeld is de korte film ‘ZIEN’, die Adrie liet maken voor de rijksbrede Circulaire Beurs van 2022. “De film vertelt in vijf minuten het verhaal van een jongetje die de kleuren van Moeder Aarde weer terug wil brengen in zijn leven. Een verhaal over wat jezelf kunt doen aan verduurzaming; een simpel verhaal dat de kracht van het individu laat zien, hoe jong of oud je ook bent. Met als doel mensen te raken, om zo de boodschap over te brengen.”
De film heeft inmiddels zijn eigen weg gevonden en wordt wereldwijd vertoond op filmfestivals in onder andere Barcelona, Sydney, Mumbai, Helsinki, Mexico en Berlijn. “ZIEN gaat de wereld rond met de boodschap dat je altijd wat kunt doen aan verduurzaming; dat er altijd een optie is! Reacties zijn lovend en hebben acties tot gevolg. Een breder effect dan wat je krijgt via de gebruikelijke overheidscommunicatiekanalen. En dat is belangrijk, want voor de transitie naar een duurzaam Nederland zijn juist alle mogelijke manieren om iedereen te bereiken en mee te nemen/krijgen, nodig!”
Circulaire revolutie
Kunst kan juist dit soort onzichtbare muren doorbreken en dat is precies wat een circulaire economie nodig heeft. “De industriële revolutie heeft delen van de wereld een enorme welvaart bezorgd. Die willen we houden, uitbreiden en beschermen met alle middelen die we voor handen hebben. Hebzucht, graaien en grijpen zijn helaas de sturende emoties en drijfveren geworden voor deze lineaire economie. Een circulaire economie is mijns inziens een sociale economie en vereist dus niet alleen een andere manier van produceren maar ook een andere manier van samenwerken en samenleven. Het gaat niet alleen om grondstoffen en materie; het gaat ook om de manier waarop je de samenleving inricht: intergenerationeel handelen, saamhorigheid, gelijkwaardigheid, zorg voor je plek waar je woont en werkt, een eerlijke verdeling van verdiensten, opkomen voor en regelen van het algemeen belang. Allemaal drijfveren die onderliggend zouden moeten zijn aan een circulaire economie.
Mensen hiervoor mobiliseren lukt niet door alleen maar goeddoordacht beleid te maken. Mobiliseren en verandering betekent actie en kunst is hierin een essentieel onderdeel als vervoeringsmiddel. We moeten de harten van mensen raken en mobiliseren. Dat is wat kunst bij uitstek kan”.
Toekomst van de duurzaamheidstransitie
Hoe denkt Adrie eigenlijk dat de toekomst van de duurzaamheidstransitie eruit zal zien? “Het principe van Brede Welvaart gaat een belangrijke rol spelen. Met andere woorden: we gaan minder kijken naar economische groei en meer naar de zogenoemde ‘zachtere factoren’ in de samenleving. Voor het berekenen van maatschappelijke meerwaarde zijn al meerdere rekenmodellen gemaakt en getoetst in de praktijk.” Zo denkt hij dat de maatschappelijke meerwaarde van een ingreep of verandering frequenter zal worden meegenomen bij besluitvorming en het maken van beleid.
“Neem als voorbeeld de vergroening van een stadscentrum. Pas je daar de huidige lijn van economisch denken op toe dan zijn de vragen: Wat kosten bomen? Hoe lang gaan ze mee? Hoe duur is het onderhoud? Wat als we er twee doen in plaats van tien? Hoeveel parkeerplekken kost dat? Past dit in de meerjarenraming/plannen/visies, etcetera, etcetera. Als je naar de maatschappelijke meerwaarde kijkt, dan bereken je de opbrengst van meer groen door te laten zien wat groen doet op gebieden als ziekteverzuim, stress, gezondheid, geluksgevoel, hittestress. Dat soort berekeningen gaan we in de nabije toekomst vaker terugzien en gebruiken. Postgrowth, niet alleen meer spullen, maar dat waar je gelukkig van wordt.”
Begin gewoon
Welke tip heeft Adrie voor collega’s binnen de overheid die meer met kunst en cultuur willen doen? “Heb vertrouwen in je idee en begin gewoon. Laat je inspireren door de wereld om je heen. Zoek leuke en gelijkgestemde mensen die je ondersteunen. De verticale structuur van de overheid en de daarbij horende vierdeling ‘Taak-Rol-Bevoegdheid-Budget hoeven niet in de weg te staan bij het realiseren van je plannen. Doorbreek die muurtjes op een vriendelijke, open en vasthoudende manier. Muren zijn er altijd geweest en die zijn ook weer verdwenen. Het voordeel van dromen is juist dat je over muren heen kan.”
Tot slot lacht Adrie: “En als het volgens de ene weg niet wil lukken, dan doe je het via een andere weg. In een lerende organisatie is vergiffenis vragen achteraf passender dan vooraf toestemming vragen.”